تاریخچه و مفاهیم مدیریت عملیات

برنامه ریزی و کنترل تولید و عملیات به معنای مدیریت انجام کسب و کار اصلی شرکت است،به طور کل مدیریت فرایندهای اصلی که باعث تولید محصول یا ارائه خدمت می‌شود.

(یعنی برنامه‌ریزی زمانی و منابعی تولید یا خدمت قابل ارائه در یک بازه زمانی مشخص)

برای مثال: میزان تولید هفتگی چقدر باشد تا بتوان تقاضا را جواب داد و از طرفی تولید مازاد نداشت. (برنامه‌ریزی تولید)؟ و برای این میزان تولید چه مقدار ماده اولیه مورد نیاز است (برنامه‌ریزی منابع)؟کارها باید به چه ترتیبی صورت پذیرد تا بتوان بهترین استفاده را از زمان و تجهیزات داشت. (توالی عملیات و زمان‌بندی)؟ سازماندهی و زمانبندی پرسنل به چه صورت باشد تا تمام کارها بدون تحت فشار گذاشتن پرسنل به موقع انجام پذیرد. (برنامه‌ریزی نیروی انسانی)؟  و...

دانش مدیریت برای این حوزه تکنیک‌ها، متدولوژی و ابزارهای مخصوصی ارائه کرده است که جایگاه آن ها در هرم زیر ارائه شده است و باکس های مقالات اصلی سایت هم بر طبق آن طبقه‌بندی ارائه شده اند. 

باز هم به یکی از اهداف اصلی این سایت اشاره می‌کنیم که "طبقه‌بندی و جایگاه‌یابی درست تکنیک های مدیریتی است". بهمین دلیل این هرم و باکس های مربوطه، مطالب مختلف مربوط به مدیریت تولید و عملیات را به این صورت ارائه کرده اند.

سیستمهای تولیدی

سيستم توليدي سيستمي است كه توسط انسان ساخته شده و مزيت آن نسبت به سيستمهاي طبيعي اين است كه اهداف آن به طور روشن تعريف شده است.

هر سيستمي نياز به مديريت دارد. علم اداره كردن سيستم توليد مديريت توليد نام دارد.

تقسيم بندي سيستم‌هاي توليدي:

انواع سيستمهاي توليدي از نظر حجم توليد:

            1. توليد تكي        2. توليد كارگاهي 3. توليد سفارشي   4. توليد دسته‌اي   5. توليد انبوه

انواع سيستمهاي توليدي از نظر نوع تغييراتي كه در فرايند توليد صورت مي‌گيرد:

• اگر تغييرات و تبديلات در فرايند توليد ماهيت مواد اوليه را عوض كند فرايند شيميايي است. مثل نانوايي.
• اگر تغييرات وتبديلات در فرايند توليد ماهيت مواد اوليه راعوض نكند فرايند فيزيكي است. مثل توليد ميز

انواع سيستمهاي توليدي از نظر جريان مواد:

1.  سيستم‌هاي توليد پيوسته                              2. سيستم‌هاي توليد ناپيوسته

بطور كلي تقسيم بندي سيستمهاي توليد به پيوسته و گسسته براساس چگونگي تغيير متغيرهاي كليدي سيستم در طول زمان مي‌باشد

تاریخچه:

سیر تکاملی مدیریت تولید و عملیات

منبع: محمد بزازی

تولید صنعتی تا سال 1850:

1. انقلاب صنعتی 
2. فروپاشی اقتصاد ملکی و سیستم فئودالی 
3. متخصص کردن نیروی کار 
4. قابلیت تعویض قطعات 
5. جابه جایی سیستم کارخانه ای با صنعتگران مستقل و صنایع روستایی 
6. تک واحدی ها، کارخانه های تک محصولی با حجم بالا 
7. کارخانه هایی که توسط صاحبان دارای صلاحیت لازم از نظر فنی و سرکارگران توانمند اداره می شدند.
8. عملیات مرکزی، توانایی کنترل فرایند را افزایش می داد.
9. تساوی سرعت کارگران و سرعت ماشین

تولید انبوه (1850 تا 1975):

1. تیلوریسم و مدیریت علمی 
2. توسعه سریع بازار 
3. حمل و نقل بهبود یافته 
4. سوگیری به سمت ارتباط انسانی 
5. رشد کاربرد کامپیوتر 
6. رشد اندازه کارخانه و خروجی آنها 
7. کارخانه های چند واحدی، کارخانه های چند محصولی 
8. خطوط مونتاژ و فرایند جریان مستمر 
9. فرایند اتوماتیک 
10. ایجاد کارکنان متخصص و مدیریت عملیات برای اداره کردن پیچیدگی رو به افزایش عملیات 
11. ارتباط متضاد نیروی کار - مدیریت؛ ابتدا می کوشد که نیروی کار را تشویق نماید.
12. تأکید بر کاهش هزینه و کنترل فرایند.

تولید انعطاف پذیر (ناب) از 1975 به بعد:

1. رشد محدود بازار 
2. اختصاصی شدن بازارها 
3. رقابت جهانی 
4. سرعت زیاد معرفی محصولات جدید و فرایندهای جدید 
5. جابه جایی هزینه با کیفیت قابل پذیرش نیست.
6. توسعه خدمات 
7. فرایندهای انعطاف پذیر برای تطبیق با محصولات متنوع با حجم کم.
8. تکنولوژی های نرم افزار گرا 
9. شرکت های یکپارچه کامپیوتری 
10. اطلاعات به عنوان منبع شرکت 
11. عملیات از دیدگاه اسلحه رقابتی 
12. افزایش دخالت مدیریت ارشد در تصمیمات فنی 
13. نگاه کارگران به عنوان شرکا

سهم نواحی وظیفه ای مختلف در فرایند طراحی محصول:

1. بازار یابی:
• نیاز های مشتری 
• اطلاعاتی در مورد رقبا و محصولاتشان 
• آینده مطلوب یک خصوصیت محصولی خاص

2. مهندسی فرایند:
• امکان سنجی تولید

3. عملیات:
• انعطاف پذیری و منابع 
• سرویس پذیری محصول 
• قابلیت های فرایند

4. مالی:
• سرمایه های نقدی در دسترس 
• امکان سنجی تولید 
• هزینه های تولید درونی پیش بینی شده

5. خرید:
• در دسترس بودن و هزینه مواد و اجزا 
• تامین کنندگان دارای قابلیت طراحی

6. تحقیق و توسعه:
• پیشرفت های تکنولوژیکی

7. مهندسی محصول:
• طراحی محصول 
• ایمنی محصول 
• نمونه های اولیه

8. قانون:
• قوانین محیط زیست 
• حق امتیاز

واقعیات جدید بازار:

• پیشرفت سریع در تکنولوژی و علوم بیولوژیکی و فیزیکی، صنایعی با مواد، محصولات و نیازهای بازار جدید را ایجاب می نماید. به طوریکه بیش از 90% پیشرفت های علمی ثبت شده در سال های اخیر اتفاق افتاده. 
• با عرضه بیشتر محصولات جدید، دوره عمر اکثر محصولات در حال کاسته شدن می باشد. امروزه در لوازم مصرفی برقی و الکتریکی، به دلیل تکنولوژی های جدید آهنگ رشد و تغییر بسیار بالا و عمر محصولات به شدت کوتاه است.
• کاهش مستمر هزینه های حمل و نقل و ارتباطات باعث تشدید مضاعف رقابت جهانی می شود.
• رقابت جهانی با حذف قوانین حمایتی و گسترش مناطق آزاد بزرگ تشدید شده است. 
• به طور کلی بازارها به عوض گسترش، در حال اختصاصی تر شدن (fragmented) هستند. مشتریان متقاضی محصولات با کیفیت بالا و قیمت منطقی می باشند تا نیازهایشان را برآورده سازند. در این شرایط مشتریان در صورت نارضایتی، محصولات دیگر را انتخاب می کنند. درواقع کیفیت بر مبنای مشتری گرایی تعیین می شود. 
• توجه رو به افزایش بین المللی به محیط زیست، منجر به ایجاد قوانین سخت گیرانه تر شده است. منابع انرژی موجود متناهی هستند و همچنین قابلیت جهان، جهت بازیابی محصولات و پردازش محصولات بازیافته شده بی پایان نمی باشد. 
• استتیک های خنثی تر، منجر به مدهای با دوام تر می شوند که این یکی از اصولی است که بسیار مورد توجه طرفداران گرین دیزاین واقع شده است. 
• همزمان با جهانی شدن، خواسته های مصرف کنندگان رو به تغییر و پیچیدگی است و اهمیت جایگاه اجتماعی کالا چند برابر شده است.

منبع: کتاب مدیریت تولید و عملیات / انتشارات سازمان مدیریت صنعتی و newdesign.ir

برنامه ریزی تولید

فرآیند تصمیم‌گیری در خصوص منابعی است که سازمان برای عملیات تولید آینده‌اش به آن‌هانیاز دارد و نیز تخصیص این منابع جهت تولید محصول مورد نظر در تعداد مورد نیاز و با کمترین هزینه